تحصیل و تدریس در کلام بزرگان

تحصیل و تدریس در کلام بزرگان

درباره فضیلت علم و تعلیم و تعلم ، علم مطلوب ، علم مذموم ، مقایسه علم با سایر امور دنیوی و اخروی، وظیفه عالم و ... روایات فراوانی در مجامع روایی نقل شده و گاهی چند جلد از یک کتاب به این موضوع اختصاص داده شده است .

لم و ایمان هر کدام نقشی متفاوت در سازندگی آینده‏ء انسان دارند. نقش علم این است که راه ساختن را به‏ انسان ارائه می‏دهد. علم انسان را توانا می‏کند که هرگونه " بخواهد " آینده را همان گونه بسازد.

علم مانند ابزاری در اختیار خواست انسان قرار می‏گیرد و طبیعت را آنچنانکه انسان بخواهد و فرمان دهد می‏سازد. اما اینکه طبیعت را چگونه‏ بسازد، آیا از طبیعت مصنوعاتی بسازد به سود جامعه‏ء انسانی و یا نیروهای‏ مخرب برای مزید توسعه طلبی افرادی مخصوص، این دیگر به این ابزار که‏ نامش علم است مربوط نیست، این بسته به این است که انسانهایی که علم‏ در فرمان آنهاست چگونه انسانهایی بوده باشند.

پیامبر اکرم (ص) به علم و سواد تشویق می‏کرد، کودکان اصحابش را وادار کرد که سواد بیاموزند، برخی از یارانش را فرمان داد زبان سریانی بیاموزند.

این تأکید و تشویقها درباره علم سبب شد که مسلمین با همت و سرعت‏ بی‏نظیری به جستجوی علم در همه جهان پرداختند، آثار علمی را هر کجا یافتند به دست آوردند و ترجمه کردند.

 و خود به تحقیق‏ پرداخته و از این راه علاوه بر اینکه حلقه ارتباطی شدند میان تمدنهای قدیم‏ یونانی و رومی و ایرانی و مصری و هندی و غیره، و تمدن جدید اروپایی، خود یکی از شکوهمندترین تمدنها و فرهنگهای تاریخ بشریت را آفریدند که به‏ نام تمدن و فرهنگ اسلامی شناخته شده و می‏شود.

در این مقاله نظر علما و شیوه عملی آنها را در کسب دانش متذکر می شویم.

حضرت امام خمینی (ره)

«باید چه طبقه جوان، روحانی، و چه دانشگاهی ، با کمال جدیت به تحصیل علم هریک در محیط خود ادامه دهند.

 این زمزمه‎ی بسیار ناراحت کننده که اخیراً بین بعضی جوانان شایع شده که درس خواندن چه فایده ای دارد مطلبی است انحرافی و مطمئنأ یا از روی جهالت و بی خبری است و یا با سوء نیت و از القائات طاغوتی شیطانی است که می خواهند طلاب علوم دینی را از علوم اسلامی باز دارند... .

اگر علوم اسلامی مردانی متخصص نداشت تا کنون آثار دیانت محو شده بود و اگر پس از این نداشته باشد این سد عظیم مقابل اجانب منهدم می شود و راه برای استثمار گران هر چه بیشتر باز می شود و اگر دانشگاهها خالی از مردانی دانشمند و متخصص شوند اجانب منفعت طلب چون سرطان در تمام کشور ریشه دوانده و زمام امور اقتصادی و علمی ما را به دست می گیرد و سر پرستی می کنند .»[1]

شهید ثانی (ره):

باید معلم و شاگرد در اشتغالات علمی ـ اعم از خواندن، مباحثه، تدبر و... همواره ساعی و کوشا باشند و ملازمت و همبستگی خود را در اشتغالات علمی استمرار دهند اشتغالاتی که مطلوب است .

و سرمایه زندگی آنها را فراهم می سازد آنها نباید حتی الامکان خویشتن را با مسائلی سرگرم سازند که با علم و دانش ارتباط و پیوندی ندارد ، نباید در کنار علم به امور دنیوی به عنوان دل مشغولی بپردازند ، در صورت لزوم ، باید اشتغالات غیر علمی آنها در حد ضرورت باشد ».[2]

آیت الله سید حسن نجفی قوچانی(ره):

ایشان درباره قصد تحصیل یک طلبه اینگونه می نویسد ( طلبه باید درس را لله بخواند و برای دستگیری و هدایت و ارشاد جهال درس بخواند ، که بندگان خدا را از ورطه جهالت و ضلالت برهاند ، که خدا چنین طلبه را دوست خواهد داشت»[3]

آیت الله بهاءالدینی (ره):

ایشان در ضمن توصیه هایی به طلاب می فرمایند: (در تحصیل) باید از سرعت بی مورد و تندخوانی مضر پرهیز کرد ؛ زیرا خوب خواندن ودقت لازم کردن موجب تشویق شخص در ادامه تحصیل اوست ... اگر دقت و حوصله در مطالعه باشدمطالب ارزنده‎ای نصیب انسان می شود ...

نشاط درس برای تحصیل انسان خیلی مفید و ضروری است انسانی که با نشاط است خوابش کم، اتلاف وقتش کم و صحبتهای غیر ضروریش کمتر است، تمام همتش درس و تحصیل است.[4]

تحصیل و تدریس در سیره عملی بزرگان :

خواجه نصیرالدین طوسی(ره):

نوشته‎اند ایشان آنچنان به تحصیل علوم عقلی و دینی علاقه داشت که شبها کمتر به خواب می رفت و کتب متنوع و گوناگون در نزد خود می گذاشت و اگر از یکی خسته می شد به دیگری می پرداخت و برای آنکه کسالت را از خود دور سازد همیشه شبها نزد خود آب داشت و با آن رفع کسالت و خواب میکرد.

 و در این شبها و مواقع بود که به کشف معظلات و مشکلات علمی فائق می آمد واز شدت فرح و انبساطی که در آن حالت به وی رخ می‎داد فریاد می‎زد «اَین ابناء الملوک من هذه اللّذّه» کجا فرزندان پادشاهان چنین لذتی را می برند.»[5]

پی نوشت ها:

 [1] . صحیفه نور ج 2 ص 21 و22 / 24/ 11 / 56 ( مجموعه 22جلدی ) ناشر سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی / 1369

[2] . آدب تعلیم و تعلم در اسلام ـ ( ترجمه کتاب منیه المرید ، شهید ثانی ) ص 185 ـ ترجمه : سید محمد باقر حجتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی خرداد / 1359

[3] . سیاحت شرق ص 210 سید حسن قوچانی معروف به آقا نجفی قوچانی ، چاپ اول مشهد ، انتشارات طوس ، 1351 هـ ش .

[4] . حاج آقا رضا همدانی آیت بصیرت، ص130 سید حسن شفیعی چاپ قدس ـ 1375/ اول

[5] . مردان علم در میدان عمل ـ ج 1 ص 60 ، سید نعمت الله حسینی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین ، 1375 / چاپ ششم